کاشت و احداث باغ پسته

اقلیم مناسب مورد نیاز پسته

اولین قدم برای احداث باغهای پسته شناخت دقیق از شرایط آب و هوایی منطقه می باشد و انجام هر گونه فعالیتی بایستی با آگاهی از وضعیت اقلیمی مناطق صورت پذیرد در غیر اینصورت سرمایه گذاری ، با ریسک پذیری زیادی همراه خواهد بود. در جدول زیر شرایط محیطی مناسب ، قابل تحمل و نامناسب کاشت پسته ارائه شده است.

* خسارات عمده ای که سرمای دیررس و گرمای زودرس بهاره در بعضی از مناطق به محصول پسته وارد می کند می طلبد که برای انتخاب رقم مناسب و سازگار با مناطق، مطالعه و بررسی دقیق اولیه به عمل آید

شرایط آب و خاک

خاک به عنوان بستر رشد و نمو درختان و آب به عنوان جریان دهنده کلیه مواد غذایی (به استثناء کربن) و مهمترین ماده ترکیبی نسوج گیاهی، از اساسی ترین فاکتورهای استقرار و رشد درختان می باشند، با توجه به تنوع آب و خاک، شناخت دقیق از وضعیت آب و خاک منجر به تصمیم گیری هدفدار در انتخاب محل احداث باغ پسته می گردد.
درختان پسته در خاکهای غنی، شنی لومی و با عمق زیاد و با EC آب و خاک پایین تر محصول خوب می دهند. احداث باغات پسته در آب و خاک مرغوب، باصرفه تر، اقتصادی و برگشت سرمایه سریع تر می باشد. تحمل پذیری پسته در شرایط شوری نسبی آب و خاک دلیل بر کاشت آن در خاکهای فقیر و شور نمی باشد بطوریکه با فقر خاک وبالارفتن شوری، عملکرد در واحد سطح کاهش یافته و بتدریج باغات غیراقتصادی می شوند. در جدول زیر EC مناسب، قابل تحمل و نامناسب آب و خاک برای درختان پسته ارائه شده است.
علاوه بر شوری بالای آب و خاک، وجود لایه سخت، شوری و قلیائیت خاک، وجود یک لایه کاملاً شنی در زیر لایه رسی، بالابودن سطح سفره های کاذب آب (زه) یا به عبارتی بالا بودن سطح ایستابی از عوامل محدود کننده کشت پسته می باشد که قبل از احداث باغ لازم است توسط متخصصین آب و خاک بررسی و در صورتیکه عوامل محدود کننده قابل رفع و شرایط ، قابل اصلاح باشد نسبت به اصلاح و سپس برای احداث باغ اقدام و در غیر این صورت بهتر است از احداث باغ صرفنظر گردد.

آگاهی از عوامل محدودکننده خاکی و حذف آنها از شرایط موجود مزرعه، از نکات فنی بسیار مهم می باشد. به همین دلیل این عوامل در قالب جدول زیر ارائه می گردد.

عوامل محدود کننده خاکی برای کشت پسته

مراحل احداث باغ پسته

۱٫ آماده سازی زمین
 تمام سطح زمین را با تراکتور شخم عمیق زده و اگر خاک تا عمق ۲ متری دارای لایه سخت و یا بافت سنگین باشد باید با سوسولوز (ریپر) آنرا شکست و قابل نفوذ کرد و بعد از شخم هموار و تسطیح نمود، در صورتیکه بر اساس نظر کارشناسان آب و خاک اجرای آبیاری بابلر مورد نظر باشد تسطیح با شیب ۲-۱ درصد و در آبیاری قطره ای تسطیح نسبی کافی می باشد. (شكل ۱)

۲٫ تهیه نقشه باغ وپیاده کردن آن
در تهیه نقشه باغ ، مشخص کردن موقعیت خیابانهای اصلی و فرعی، محل ایجاد تاسیسات، محل حفر چاه و محل استخر ذخیره آب (در صورت نیاز )، قطعه بندی مزرعه برای کشت ارقام مختلف و تعیین جهت کاشت ردیف درختان، فاصله ردیف ها از همدیگر و فاصله درختان روی ردیف و محل احداث بادشکن(در صورت نیاز ) و استقرار درختان نر مورد توجه قرار می گیرد.

مناسبترین فاصله ردیفها ۶-۷ متر و فاصله بین درختان ۳-۴ متر می باشد البته فاصله بین ردیف ۴-۶ متر و بین درختان ۲-۳ متر قابل تحمل می باشد. ضمناً فاصله بین ردیف کمتر از ۴ متر و فاصله بین درختان کمتر از ۲ متر نا مناسب می باشد.

شاخص واحد مناسب قابل تحمل نا مناسب فاصله بین درختان متر ۴-۳ ۳-۲ کمتر از ۲  فاصله بین ردیفها متر ۷-۶ ۶-۴ کمتر از ۴

۳٫آماده كردن  وكاشت بذر در زمين اصلي:
در اواخر اسفند و اوايل بهار بذر‌ها را حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت (ترجيحاً ۲۴ ساعت ) در آب خيس خيسانده، پس از شست‌و‌شوي با استفاده از سموم قارچ‌كش یا هيپوكلريد سديم (مايع سفيدكننده) ضدعفوني مي‌شود. پس آن بايد بذرها را در كيسه‌هاي پارچه‌اي كه به طورمنظم به‌مدت ۴ تا ۵ روز مرطوب نگه داشته‌شوند قرارداد (دماي مناسب براي جوانه‌زني بذرها۳۰-۲۰ درجه سانتي‌گراد مي‌باشد)بعد از جوانه زدن بذرها بايستي آنها را با قارچ‌كش ضدعفوني كرده و در محل مورد نظر كاشت.
در زمين‌هاي با آب وخاك شيرين بذور جوانه زده مورد نظر براي كاشت را پس از گاورو شدن زمين (رسيدن به حد ظرفيت مزرعه ) د رمحل داغ آب زمين اصلي مي‌‌كارند.چنانچه بافت خاك مزرعه سنگين باشد به منظور جلوگیری از سله بستن ، روي بذور داخل هر گودال را به وسيله ماسه مي‌پوشانند. اين عمل به رشد گياه كمك فراوان مي‌كند، چون نه تنها اكسيژن كافي در دسترس ريشه‌هاي نهال قرار مي‌دهد بلكه موجودات هوازي مفيد خاك را نيز به فعاليت وا مي‌دارد. عمق كاشت بذر بستگي به اندازه بذر دارد .ميزان تقريبي عمق كاشت حدود ۲ تا ۵ برابر بزرگ ترين قطر بذر است.
۴- چاله کنی و کاشت نهال
    در صورت تمایل به کشت نهال در زمین اصلی ، در خاکهای نا مرغوب ، گودالی به قطر ۵/۰ تا ۱ متر و عمق ۵/۱ مترایجاد و بعد از برداشتن خاک چاله و ریختن خاک مرغوب و مقداری کودهای آلی کاملاً پوسیده،  به کاشت نهال اقدام می کنند.
    در خاکهای مرغوب ، چاله هایی به قطر ۴۰ سانتی متر و عمق ۶۰ سانتی متر که جای کافی برای استقرار ریشه نهال داشته باشد ایجاد  می گردد.
     نهال بایستی دارای اصالت نژادی و سالم بوده یعنی عاری از بیماریهای قارچی مهم (ورتیسیلیوم، فیتوفترا، فوزاریوم) ، نماتد و آفات قرنطینه ای و سایر پاتوژنهای بیماری زا باشد. پایه توصیه شده بادامی زرند یا بادامی ریز می باشد.
     در مناطقی که خاکها به نماتد آلودگی دارند از کشت پسته با پایه اهلی (Pistacia vera ) خودداری نموده و در صورت اصرار به احداث باغ از پایه بنهPistacia mutica) ( استفاده شود.
     توصیه می شود از نهالهای گلدانی که ارتفاع نهالها بیش از ۵۰ سانتیمتر و سن آنها ۱۳ ماه می باشد استفاده شود.
     نهال را به طور صحیح در چاله حفر شده قرار داده و بعد از پر کردن گودال با مخلوطی از خاک مرغوب و کود دامی کاملاً پوسیده ، خاک اطراف نهال را با پا  می کوبند تا ذرات خاک به حد ممکن به همدیگر فشرده و ریشه را محکم نگهدارند. پس از انجام این مقدمات باید اقدام به آبیاری نمود.
     در روش دیگر غرس نهال، چاله را قبلاً با خاک و مقداری کود دامی پوسیده پر و آبیاری نموده و بعد از نشست خاک و گاورو شدن به غرس نهال اقدام می کنند.

۶- نصب قیم:
    برای نگهداری نهال و جلوگیری از خم شدن در مقابل باد نصب قیم الزامی  می باشد واین قیم حداقل باید برای دو سال در کنار نهال قرار گیرد. اتصال قیم به نهال توسط نوار پهن و نرم صورت می گیرد تا آسیبی به پوست نازک نهال وارد نشود.


۷- احداث بادشکن
– در مناطق بادخیز که وزش باد تعادل اسکلتی درختان را به هم می زند و منجر به خسارت می گردد توصیه می شود در جهت عمود بر بادهای غالب منطقه و بفاصله ۵ متر از اولین ردیف اقدام به کاشت بادشکن نمایید . مناسبترین درخت بادشکن در مناطق پسته خیز پسته نر می باشد که در این حالت فاصله بین درختان پسته نر به عنوان بادشکن ۳-۲ متر می باشد. از مزایای دیگر این بادشکن پراکنش گسترده و پوشش مطلوب گرده در زمان گرده افشانی می باشد .

پیوند درختان پسته

سه روش پیوند زنی در پسته کاربرد دارد :  پیوند لوله ای ،  پیوند شکمی و پیوند اسکنه ای. پیوند اسکنه ای از قدیم الایام در ایران کاربرد داشته، که به تدریج کنار گذاشته شده است. هم اکنون استفاده از پیوند لوله ای به دلیل سادگی، سرعت عملیات و درصد بالای جوش خوردن بین پایه با پیوندک رواج یافته و  درختان پسته با استفاده از این روش تکثیر می شوند.
از آنجا که درخت پسته از نوع درختان صمغ دار است، ایجاد هر گونه خراش در تنه یا در شاخه های آن موجب تراوش صمغ می گردد که در مجاورت هوا سفت می شود. بنابراین در پیوند شکمی نهال پسته، شکاف افقی در پایین شکاف عمودی زده  می شود  تا صمغ مترشحه از شکاف افقی مانع رویش و رشد جوانه پیوندک نشود.

آماده سازی پایه، تهیه پیوندک وانجام عمل پیوند زنی:

در اسفند ماه نهالهای ۳-۲ ساله پسته در زمین اصلی سربرداری می شوند. پس از رشد جوانه های جانبی، بسته به نوع آرایش تنه درخت، ۳-۱ شاخه جانبی بر روی پایه اصلی نگهداری شده و سایر شاخه ها حذف و بر روی شاخه های باقیمانده عملیات پیوند انجام می گیرد. در پیوند لوله ای هم اندازه بودن قطر پایه و پیوندک ضروری است، به همین منظور ابتدا پایه و شاخه مناسب پیوندک انتخاب می شود. زمان مناسب برای پیوند نهالهای پسته به طور عمده در اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد یعنی هنگامی است که درخت به راحتی پوست می دهد و دمای هوا در حد معتدل قرار دارد.
     برای تهیه پیوندک حدود ۳-۲ سانتیمتر بالاتر از جوانه، شاخه را قطع کرده، سپس از ۲ سانتیمتری زیر جوانه با چاقوی پیوند زنی پوست دور تا دور بریده می شود. بعد با انگشت پوست برش خورده را به آرامی چرخانده تا پوست حاوی جوانه به راحتی و به طور کامل از چوب جدا شود. پیوندک آماده شده به شکل استوانه ای حاوی جوانه می باشد. شاخه های جانبی نگهداری شده بر روی پایه نیز سربرداری شده و سپس به فاصله ۳-۲ سانتیمتر از بالا دور تا دور شاخه برش داده می شود و به روش تهیه پیوندک، پوست جدا می شود .
     پس از آماده شدن پایه و پیوندک، پیوندک را که به شکل استوانه است روی چوب پایه قرار داده و به آرامی در محل خود مستقر می نمایند. در نهایت محل پیوند با نوار، به طور مناسب بسته می شود. توصیه می شود پیوند در ارتفاع ۵۰-۴۰ سانتیمتری پایه صورت گرفته و نهال به صورت تک تنه هدایت شود.

نسبت مناسب تعداد درختان نر به ماده:

بررسی‌ها و تحقیقات نشان می‌دهد كه دورترين فاصلة موثر برای گرده‌افشاني كه منجر به رسیدن حداقل يك دانه گرده به هر گل‌ماده می‌شود، ۲۰متر است. بنابراين قرارگرفتن يك درخت‌نر در مركز يك بلوك ۵×۵ درختان ماده، تراكم گرده مناسبي را در باغ ايجاد مي‌كند .

در مناطقي كه تاكنون پسته‌كاري صورت نگرفته يا امكان پراكندگي مناسب گرده در اثر شرايط محيطي كم است، بايد رديف بيروني، عمود بر جهت بادغالب، با يك رديف درختان نر در نظر گرفته شود. هنگاميكه تراكم كافي از دانه‌هاي گرده در باغ وجود نداشته باشد، تعداد پسته درخوشه كاهش يافته و معمولا ميوه‌ها بصورت انتهايي تشكيل مي‌شوند. در صورتيكه گرده كافي در باغ وجود داشته باشد، گلها تقريبا بافواصل زماني كوتاه تلقيح شده و باهم شروع به رشد مي‌كنند و اختلافات زيادي از لحاظ اندازه بين آنها پديد نمي‌آيد.
گلدهی همزمان با رقم ماده مهمترين مشخصه يك رقم نر مناسب است. گلدهي رقم نر بايد يك و يا دوروز زودتر از گلدهي درختان ماده شروع شده و كل طول دوره گلدهي رقم ماده را پوشش دهد. هرچه رقم‌نر پررشدتر باشد، زودتر به مرحله گلدهي رسيده و گلهاي بيشتري توليد مي‌كند. بنابراين مقدار گرده توليدي افزايش مي‌يابد.

عملیات بعد از پیوند:

پس از پیوند، آبیاری باید منظم و به فواصل ۱۴ روز یکبار انجام شود. جوانه ها و پاجوشهایی که از زیر محل پیوندک و بر روی پایه ایجاد می شود، باید قطع گردد.
 حدود ۲۰-۱۵ روز پس از عملیات پیوند زنی، با اطمینان کامل از جوش خوردن پیوند، نوار پیوند باز شود.

هرس فرم درختان پسته:

هدف از انجام هرس فرم، ايجاد اسكلت قوي و محكم، شكل مناسب و مورد نظر ، تحريك رشد شاخه هاي مناسب براي ايجاد تاج متراكم و متوازن  و افزايش رشد شاخه‍ هاي نگهداري شده مي باشد. هرس فرم جامي جهت ايجاد شكل مناسب درختان پسته توصيه مي شود و مراحل اجراي آن به شرح ذيل است :
در سال اول پس از كاشت نهال در محل باغ عمليات پيوند بر روي نهال‍هاي كاشته شده انجام می گيرد. در اولين فصل خواب عمليات سربرداي شاخه هاي پيوندي از ارتفاع ۱۰۰-۹۰ سانتي‍متري انجام مي ‍شود.  در دومين فصل رشد، شاخه هاي جانبي اوليه ايجاد شده از درختان سربرداري شده به عنوان اسكلت اوليه درخت انتخاب مي ‍شوند. در دومين فصل خواب سربرداري شاخه هاي اوليه از ارتفاع ۳۰-۲۵ سانتي‍متري صورت می گيرد. در سومين فصل رشد عمليات حذف پاجوش و جلوگيري از رشد بيش از حد شاخه هاي جانبي انجام مي ‍شود. در فصل خواب سال سوم سربرداري شاخه هاي ثانويه همانند سال دوم خواهد بود. در چهارمين فصل رشد  شاخ‍ه هاي مورد نظر و پاجوش هاي اضافي حذف مي ‍شوند. در فصل خواب سال چهارم فقط شاخ‍هاي باريك، بلند و آنهايي كه داراي رشد عمودي و باعث رقابت هستند، حذف مي شوند.

درفصل خواب پنجم شكل و اسكلت مورد نظر بايستی تكميل شده باشد. اگر هرس برخي از شاخه ها، اثر مثبتي روي تكميل شكل دارد  بايد .سريعاً انجام شود. متاسفانه در بيش از ۹۰ درصد باغات پسته، هرس فرم انجام نشده و درختان موجود به شيوه سنتي (درختچه اي) پرورش يافته اند.


منابع:
–    راهنمای پسته – ۱۳۸۱- دفتر خدمات تکنولوژی آموزشی وزارت جهاد کشاورزی- بهمن پناهی ، علی اسماعیل پور ، فرزاد فربود ، منصور موذن پور کرمانی ، حسین فریور مهین
–    اصول کاربردی کاشت و مراقبت باغ پسته- ۱۳۸۴  –  میر بهروز غیبی ، سهراب جوادی خسرقی – نشر علوم کشاورزی کاربرد
–    خبرنامه پسته انجمن پسته ایران- سال سوم شماره  ۵۰